Bạn có bao giờ giật mình thon thót khi nghe tiếng động lớn, hay cứ chập chờn những hình ảnh đáng sợ sau khi chứng kiến một tai nạn? Đó có thể là dấu hiệu của rối loạn căng thẳng hậu sang chấn (PTSD). Vậy PTSD là gì? Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về chứng rối loạn tâm lý này, từ đó có cái nhìn cảm thông và cách ứng xử phù hợp với những người xung quanh.
PTSD là gì?
Rối loạn căng thẳng hậu sang chấn (Post-traumatic stress disorder – PTSD) là một bệnh lý tâm thần có thể xảy ra sau khi một người trải qua hoặc chứng kiến một sự kiện gây chấn động tâm lý nghiêm trọng. Sự kiện này có thể đe dọa đến tính mạng, gây thương tích nghiêm trọng, hoặc gây nguy hiểm cho bản thân hoặc người khác.
Theo Tiến sĩ Nguyễn Văn A, chuyên gia tâm lý học, “PTSD không phải là dấu hiệu của sự yếu đuối. Đó là phản ứng bình thường của cơ thể và tâm trí đối với những sự kiện bất thường và khủng khiếp.” (Trích dẫn giả định)
Các triệu chứng của PTSD là gì?
Triệu chứng PTSD thường xuất hiện trong vòng ba tháng sau sự kiện gây chấn động, nhưng cũng có thể xảy ra muộn hơn, thậm chí là nhiều năm sau đó. Các triệu chứng PTSD rất đa dạng và ảnh hưởng đến mọi mặt của cuộc sống người bệnh, bao gồm:
- Hồi tưởng: Những hình ảnh, âm thanh, mùi vị, cảm xúc liên quan đến sự kiện chấn động cứ ùa về ám ảnh, dù muốn hay không.
- Ác mộng: Những giấc mơ đáng sợ lặp đi lặp lại về sự kiện chấn động khiến người bệnh sợ hãi, giật mình thức giấc và khó ngủ lại.
- Tránh né: Người bệnh cố gắng tránh xa những người, địa điểm, hoạt động, suy nghĩ hoặc cảm xúc gợi nhớ về sự kiện chấn động.
- Thay đổi tâm trạng và suy nghĩ: Cảm xúc tiêu cực, lo âu, sợ hãi, tội lỗi, cô lập, mất hứng thú với cuộc sống, khó tập trung, dễ cáu gắt, giận dữ vô cớ…
- Dễ bị kích động: Người bệnh dễ bị giật mình, sợ hãi bởi những tiếng động lớn, cảnh tượng bất ngờ, hay phản ứng thái quá với những kích thích nhỏ.
- Các vấn đề về giấc ngủ: Khó đi vào giấc ngủ, ngủ không sâu giấc, hay gặp ác mộng.
- Lạm dụng chất kích thích: Sử dụng rượu bia, thuốc lá, ma túy… để trốn tránh hoặc quên đi những ký ức đau buồn.
Nguyên nhân nào gây ra PTSD?
PTSD có thể xảy ra với bất kỳ ai, bất kể lứa tuổi, giới tính, hoàn cảnh sống… Tuy nhiên, một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc PTSD, bao gồm:
- Mức độ nghiêm trọng của sự kiện chấn động: Sự kiện càng khủng khiếp, nguy hiểm, kéo dài… thì nguy cơ mắc PTSD càng cao.
- Tiền sử bệnh tâm thần: Người có tiền sử bị trầm cảm, lo âu, rối loạn ám ảnh cưỡng chế… dễ mắc PTSD hơn.
- Thiếu sự hỗ trợ từ gia đình và xã hội: Cảm giác cô lập, bị bỏ rơi sau sự kiện chấn động có thể khiến PTSD trở nên nghiêm trọng hơn.
Điều trị PTSD như thế nào?
PTSD là một bệnh lý có thể điều trị được. Việc điều trị sớm và đúng cách sẽ giúp người bệnh kiểm soát các triệu chứng, cải thiện chất lượng cuộc sống, và ngăn ngừa các vấn đề sức khỏe tâm thần khác. Các phương pháp điều trị PTSD phổ biến bao gồm:
- Liệu pháp tâm lý: Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) là một trong những liệu pháp tâm lý hiệu quả nhất trong điều trị PTSD.
- Sử dụng thuốc: Bác sĩ có thể kê đơn thuốc chống trầm cảm, thuốc chống lo âu… để giảm bớt các triệu chứng của PTSD.
- Thay đổi lối sống: Chế độ ăn uống lành mạnh, tập thể dục thường xuyên, ngủ đủ giấc, tránh xa rượu bia, thuốc lá… cũng góp phần cải thiện các triệu chứng PTSD.
Bạn có thể làm gì để giúp đỡ người bị PTSD?
Nếu bạn biết ai đó đang phải đối mặt với PTSD, hãy dành thời gian lắng nghe, thấu hiểu và chia sẻ với họ. Hãy động viên họ tìm kiếm sự giúp đỡ từ chuyên gia tâm lý.
PTSD là một hành trình dài và đầy thử thách. Sự cảm thông, chia sẻ và hỗ trợ từ gia đình, bạn bè, và xã hội là vô cùng quý giá đối với người bệnh trên con đường vượt qua những ám ảnh tâm lý và tìm lại bình yên trong tâm hồn.
